Portret en video Annette van der Helm: “In onze samenwerking is 1 en 1 opgeteld 3”

Gewrichtsontstekingsreuma zorgt voor blijvende pijn en beperkingen in het dagelijks leven van ongeveer 270.000 Nederlanders. Prof. dr. Annette van der Helm is hoogleraar reumatologie en wil deze ziekte voorkomen en de ziektelast verlagen. “Met onze aanpak kunnen we op dit moment patiënten 6 tot 12 maanden eerder herkennen dan de reguliere diagnose.”

Van der Helm is hoogleraar aan het LUMC en aan het Erasmus MC. Sinds kort is zij benoemd tot Medical Delta hoogleraar.

Wat betekent de benoeming tot Medical Delta hoogleraar voor jou?

“Naast mijn aanstelling aan het LUMC ben ik in 2015 ook aangesteld als hoogleraar aan het Erasmus MC. In tegenstelling tot veel andere Medical Delta hoogleraren, heb ik er daardoor nu geen nieuwe werkplek bijgekregen. Toch is deze benoeming van waarde. Het is een positieve ondersteuning van iets dat al loopt, maar soms nog een duwtje in de rug kan gebruiken. UMC’s worden individueel afgerekend op hun prestatie, terwijl je moet samenwerken om verder te komen. Dat botst wel eens. In onze samenwerking is 1 en 1 opgeteld 3. Dat is echt een mooie synergie en het is goed om dat ook uit te stralen.

Voor mij is verbinden heel belangrijk, niet alleen binnen mijn eigen veld, maar vooral ook met experts buiten mijn expertise. Dat geeft een nieuwe dimensie waar ik blij van word en plezier uithaal. Binnen Medical Delta is dat mogelijk.”

Kun je kort vertellen wat jouw expertise is?

“Ik ben reumatoloog. In mijn onderzoek richten we ons erop hoe je gewrichtsontstekingsreuma zo vroeg mogelijk adequaat kunt herkennen en kunt voorkomen dat het chronisch wordt. We hebben daarvoor een vroeg herkenningslijn opgezet in het LUMC, het Erasmus MC en de ziekenhuizen eromheen. Mensen met verdachte pijnklachten worden daar met voorrang gezien. Met onze aanpak kunnen we op dit moment patiënten 6 tot 12 maanden eerder herkennen dan de reguliere diagnose.

Een reumatoloog kan de ontsteking van het gewricht aan de buitenkant voelen. Als je dat niet kunt voelen, dan is er nu geen diagnose en is het motto vaak ‘bellen bij zwellen’, oftewel: kom maar terug als het erger wordt. Dat kan leiden tot meer klachten en werkverlies en op dat latere moment zijn processen vaak onomkeerbaar geworden. Daarom is het belangrijk dat we werken aan een snelle diagnose.”

Hoe herken je gewrichtsonstekingsreuma zoveel eerder?

“Er zijn meerdere facetten. Om de mensen vroeg bij de reumatoloog te krijgen is goede samenwerking met huisartsen nodig. Daarom doe ik sinds 2010 al een anderhalvelijnspoli. Dat zit tussen eerste en tweedelijnszorg in. Huisartsen die twijfelen of hun patiënt met pijnklachten misschien wel gewrichtsontsteking heeft, sturen de patiënt naar mij door. Ik doe vervolgens een heel kort onderzoek van vijf minuten. Wanneer er gewrichtsontsteking is, komt iemand met voorrang terug voor een volledig consult. Een dergelijke screening wordt verder nauwelijks gedaan en dat heeft te maken met tekort aan mankracht.  

Daarnaast is een MRI behulpzaam. Een ontsteking is vaak al langere tijd aanwezig voordat een reumatoloog deze met lichamelijk onderzoek kan voelen. MRI kan deze vroege ontsteking wel zichtbaar maken. Normaliter duurt het maken van een MRI scan lang en er is contrastvloeistof nodig, dat maakt het een duur onderzoek. Inmiddels hebben we een korte sequentie ontwikkeld waarbij geen contrast nodig is. We hebben lang gezocht naar de beste korte sequentie die op verschillende merken scanners draait. In het Erasmus MC werken we daarvoor samen met hoogleraar Edwin Oei.

Het zou helemaal mooi zijn als we ook een draagbare MRI kunnen ontwikkelen, die bijvoorbeeld bij huisartsen kan staanWe willen nog efficiënter werken door voor de beeldvorming een combinatie te maken met Artifical Intelligence. Dat onderzoeken we samen met de groep van Berend Stoel van het LUMC. Ook zoeken we naar biomarkers in het bloed die van belang zijn voor het krijgen van reuma. Uiteindelijk willen we de moleculaire big data analyse en de MRI analyse aan elkaar verbinden. De kosteneffectiviteit van de snelle diagnostiek en behandeling analyseren we met Medical Delta hoogleraar Maureen Rutten van de Erasmus Universiteit. Er komen dus veel disciplines samen in dit onderzoek. Een laatste verbeterpunt is de MRI scanner. Tot nu toe gebruiken we de MRI scanner in het ziekenhuis. Het zou helemaal mooi zijn als we ook een draagbare MRI kunnen ontwikkelen, die bijvoorbeeld bij huisartsen kan staan. Daaraan werk ik samen met mede Medical Delta hoogleraar Andrew Webb van het LUMC en TU Delft. Hij weet daar heel veel vanaf.

De verwachting is dat het probleem van personeelstekort in de zorg alleen maar gaat toenemen. Het zou daarom fantastisch zijn als in de toekomst de anderhalvelijns-screening die ik als reumatoloog doe vervangen kan worden door een korte scan, gevolgd door een antwoord met behulp van AI.”  

Wat levert samenwerken op voor jouw werk?

“Met elkaar als medische centra kun je meer dan alleen. Zo hebben we recent een unieke preventie trial gedaan die door samenwerken is gelukt. Uiteindelijk ben ik reumatoloog en wil ik reuma voorkomen. Ten tweede wil ik er aan bijdragen dat we de reumazorg voor Nederland goed en toegankelijk houden, ook in tijden dat mankracht schaarser wordt. Dit samen is mijn drive. Om dat te kunnen bereiken, ben ik heel blij met deze Medical Delta omgeving.”

Hoe betrek je de praktijk bij jouw onderzoek?

“Dat is voor mij heel makkelijk. Ik kom uit de praktijk en sta met de voeten in de klei. Mijn onderzoeksvragen komen ook voort uit de praktijk. Ik doe zelf poli en zie iedere dag de winst van vroege behandeling.”  

Hoe is het om met iemand uit een hele andere discipline te beginnen met samenwerken?

“Dat is altijd leuk en inspirerend. Het begint met aftasten en elkaars taal leren verstaan. Daarna ga de dingen die je samen kunt doen herkennen. Dat geeft enorme eyeopeners van wat er allemaal mogelijk gaat zijn.

Ik had al heel veel uitgelegd, maar het een keer in het echt zien maakte het veel duidelijker. Dit soort praktische dingen helpt.Elkaar leren kennen is een kwestie van veel afspreken en overleggen. Een van de TU Delft mensen is recent komen meekijken op de poli. Ik had al heel veel uitgelegd, maar het een keer in het echt zien maakte het veel duidelijker. Dit soort praktische dingen helpt. Overleg en ga vooral ook naar elkaar toe. Online afspreken via Teams is goed en nuttig, maar soms is elkaar echt zien efficiënter en motiverender.”

Wat mis je nog binnen Medical Delta om je doelen te kunnen bereiken? Welke oproep wil je doen? 

“Moeilijke vraag, omdat ik nog maar net ben benoemd. Het Medical Delta netwerk spreekt elkaar regelmatig en probeert dingen voor elkaar te krijgen. Ik hoop dat het in de praktijk ook zo werkt. Dat we elkaar laagdrempelig weten te vinden en kennis uitwisselen, dat Medical Delta een platform en springplank is voor het grotere geheel. En ik hoop dat dit ook doorsijpelt naar jonge onderzoekers. Dat we jonge mensen meenemen en ook voor hen transdisciplinair werken makkelijker maken.”

Je zult nu waarschijnlijk meer wetenschappers ontmoeten vanuit andere disciplines en instituten. Door het werk van wie ben je echt verrast en waarom?

“Elke samenwerking leidt tot nieuwe inzichten. Juist omdat je een andere achtergrond hebt. Ik vind het lastig om één persoon te noemen. Maar een goed voorbeeld is prof. dr. Hans Bloem, voormalig hoofd radiologie in het LUMC. Hij staat aan de basis van de 5-minuten MRI die wij nu gebruiken. Hij gaf de eerste aanzet dat dit kon. Dit is uitgegroeid met veel samenwerkingen erom heen, maar hij heeft het zaadje geplant.”