dinsdag 8 juli 2025
De zorg produceert jaarlijks 328 miljoen kilo afval – vergelijkbaar met 30.000 vuilniswagens. ‘Reduce’, oftewel het verminderen van verbruik en verspilling, is een van de cruciale stappen naar verduurzaming. Dit vraagt om gedragsverandering, beïnvloed door werkomgeving, leiderschap en kennis.
Maar hoe stimuleer je dit effectief? Deze vraag stond centraal tijdens het Medical Delta Café op donderdag 3 juli in Leiden. Het Café sloot aan op de Round Table van het Thesis Lab Groene Zorg, waarin elf studenten de uitkomsten van hun scriptieonderzoek bespraken met opdrachtgevers en belangstellenden.
Medical Delta Café: is reduceren aan te leren?
In meerdere korte presentaties werden praktijkvoorbeelden en wetenschappelijke inzichten gedeeld en stellingen bediscussieerd rondom het thema ‘reduce’. Het hoofdkantoor van Zilveren Kruis in Leiden vormde hiervoor het decor.
In haar presentatie benadrukte dr. Kim Verhaegh, lector Verpleegkundig Leiderschap aan Hogeschool Leiden, dat duurzaamheid begint in het onderwijs. “Wat we landelijk zien, is dat duurzaamheid en circulariteit nog nauwelijks onderdeel zijn van het verpleegkundig curriculum. Daarom zetten we ons in om deze thema’s structureel op te nemen in de curricula van wo-, hbo- en mbo-opleidingen. Toekomstige verpleegkundigen verdienen goede voorbereiding op de praktijk, en dat begint al in het klaslokaal.”
Binnen het Medical Delta het Living Lab 'Veranderaars voor duurzame gezondheidszorg', waarvan Verhaegh een van de programmaleiders is, wordt samen met zorgprofessionals onderzoek gedaan naar klimaatadaptief werken. In co-creatie met Hogeschool Rotterdam, De Haagse Hogeschool en diverse ziekenhuizen wordt praktijkgericht onderzoek gedaan. Ook werkt Verhaegh mee aan het Esch-r project, dat onderzoekt hoe circulair werken in UMC’s en het onderwijs vorm kan krijgen.
“Verpleegkundigen spelen hierin een sleutelrol. Met 220.000 verpleegkundigen in Nederland is hun veranderkracht enorm.”
Van bewustwording naar actie
Het bewustzijn over de klimaatimpact van gezondheidszorg groeit, maar echte gedragsverandering blijft nog achterwege, ziet Pam van Wanrooij, programmamanager Duurzaamheid bij Haaglanden Medisch Centrum. “De zorgsector stoot meer uit dan de luchtvaart. Hoewel steeds meer mensen zich hiervan bewust zijn, leidt dat nog niet automatisch tot actie. De grote vraag blijft: hoe zetten we bewustzijn om in gedragsverandering?”
Het Haaglanden Medisch Centrum stelde een duurzaamheidsagenda op met drie pijlers: gezondheid, circulariteit en klimaat. “We werken aan praktische oplossingen, zoals het herontwerpen van instrumenten en het herbruikbaar maken van warmtejassen. Door samen te leren en verbeteren, komen we stap voor stap dichter bij structureel duurzamer werken in de zorg. Toch stuiten veranderingen soms op weerstand — vaak door sentiment of onduidelijkheid.”
Drie elementen zijn cruciaal voor een duurzame oplossing, stelde Van Wanrooij: een goed product, een passend proces en gedrag dat daarop aansluit. “Als één daarvan ontbreekt, mislukt de verandering. Door hier samen aan te werken, leren we continu en komen we stap voor stap dichter bij een circulaire zorgpraktijk.”
Gedragsverandering voor duurzame zorg
‘Weten’ en ‘willen’ leiden niet automatisch tot ‘doen’, zo spiegelde dr. Laurens van Gestel, universitair docent Gedragsinterventies in Population Health bij Universiteit Leiden de zaal voor. “Educatie is waardevol, maar leidt zelden direct tot ander gedrag. Ook motivatie is niet genoeg. De zogeheten intentie-gedragskloof is groot: mensen willen wel, maar handelen er niet altijd naar.”
“In de praktijk zie ik vaak dat duurzame alternatieven beschikbaar zijn, maar nog niet worden toegepast. Dan volgt de vraag: ‘Kun jij zorgen dat mensen het wél doen?’. Maar gedragsverandering werkt niet met een toverstaf. Het begint bij het betrekken van de eindgebruiker vanaf het begin - zodat oplossingen aansluiten bij hun wensen en routines.”
Effectieve gedragsverandering vraagt volgens Van Gestel om een slimme aanpak. “Richt de omgeving zo in dat duurzame keuzes de makkelijke keuzes zijn. Help gemotiveerde mensen daarnaast om concreet gedrag te plannen, zodat ze in herkenbare situaties automatisch juist handelen. Met de juiste gedragsstrategie is reduceren echt aan te leren.”
Structurele verankering in de zorg
Als reflectant op de presentaties benadrukte dr. Sascha Verbruggen, kinderarts-intensivist en greenteamleider bij het Sophia Kinderziekenhuis, dat duurzaamheid vanuit de top moet worden aangestuurd. “Duurzaamheid is nu vaak een vrijblijvende keuze, terwijl het net zo vanzelfsprekend zou moeten zijn als veilige en kwalitatief goede zorg. Binnen ons team werken we vrijwillig aan duurzame initiatieven, naast onze reguliere werkzaamheden. Dat maakt echte vooruitgang lastig. We lopen geregeld aan tegen weerstand, korte contracten of een gebrek aan structurele ondersteuning vanuit het management.”
Gedragsverandering is cruciaal om de zorg te verduurzamen, vindt ook Verbruggen. “Duurzaamheid moet net als kwaliteit en veiligheid diep verankerd worden in het zorg-DNA. Daarom pleiten we ervoor om duurzaamheid onder te brengen bij kwaliteitsmanagers. Als zij het actief gaan toetsen en bewaken, kan er écht iets in beweging komen. We hebben steun nodig van bovenaf – van bestuur en beleid – om de zorg toekomstbestendig te maken. Duurzaamheid is geen optie meer. Het is noodzaak.”
Verantwoordelijkheid van top tot werkvloer
Of de veranderlast bij de werkvloer hoort of juist vanuit de top moet komen, was ook onderwerp van gesprek tijdens de afsluitende discussie met de zaal. Pam van Wanrooij benadrukt dat veel Green Teams actief zijn, maar dat leiderschap van bovenaf nodig is om duurzaamheidsambities echt door te voeren. “Werknemers moeten het gevoel krijgen: We gaan dit écht doen. Processen en werkomgeving worden zo ingericht dat ook minder betrokkenen automatisch duurzaam handelen.”
Laurens van Gestel voegde toe dat bestuurders gedrag kunnen sturen zonder autoritair te zijn, bijvoorbeeld door duurzame keuzes als standaardoptie aan te bieden, met ruimte om hiervan af te wijken. Zo blijft er vrijheid, maar is duurzaam handelen makkelijker.
Sascha Verbruggen stelt dat keuzevrijheid niet altijd nodig is. “Duurzaamheid moet net als veiligheid vanzelfsprekend zijn. Een ziekenhuis kan bijvoorbeeld besluiten alleen nog vegetarische lunches te serveren; dit is geen beperking van vrijheid, maar een noodzakelijke keuze voor duurzame zorg.”
Round Table Thesis Lab Groene Zorg: presentaties van duurzaamheidsoplossingen
De elf deelnemende studenten van het Thesis Lab Groene Zorg presenteerden de resultaten van hun interdisciplinaire werk aan dertig professionals. In drie rondes spraken ze met elkaar over het succesvol doorvoeren van vergroening op de werkvloer, het kopiëren van successen en transparantie in de samenwerking tussen zorgverzekeraars, producenten en zorginkopers.
De studenten komen van acht verschillende opleidingen van Leiden-Delft-Erasmus Universities en Hogeschool Leiden. Ze presenteerden inzichten over hoe je implementatie van vergroening op de werkvloer succesvol doorvoert - zoals het vervangen van een single use zuurstofsensor voor een hybride variant op de kinderafdeling van het Reinier de Graaf ziekenhuis, of het terugbrengen van medicijnverspilling bij Heelkunde in het Haga ziekenhuis.
'Wees niet bang om successen te kopiëren'
Het viel de studenten op dat er op veel plekken – afdelingen, ziekenhuizen – aan dezelfde duurzaamheidsvragen wordt gewerkt. Hun advies: ‘Wees niet bang om successen te kopiëren (‘proudly kopied’) en bespreek hoe je juist sámen duurzaamheid een stap verder kan brengen.’
Er zijn initiatieven en methodes, van regionaal tot Europees, om van te leren en je bij aan te sluiten – organiseer de uitwisseling hiervan effectiever met elkaar. Bijvoorbeeld door deel te nemen aan het FAIR initiatief om data Findable, Accessible, Interoperable and Reusable te maken, en zo minder energie te verbruiken met AI.
'Organiseer een leveranciersdag om de inkoopprocedure te vergroenen'
Uiteraard gaat duurzaamheid verder dan alleen de ziekenhuismuren en is transparantie in de samenwerking tussen zorgverzekeraars, producenten en zorginkopers hard nodig. Dit hoeft niet altijd via de standaardroute te verlopen. Zo is een van de adviezen aan de inkoopgroepen van ziekenhuizen om een leveranciersdag te organiseren om elkaar beter te leren kennen en met elkaar te spreken over duurzaamheid en wat je belangrijk vindt. Dit zorgt weer voor betere inkoopprocedures.
Foto's: Frank de Roo
Presentaties uitkomsten Thesis Lab Groene Zorg 2024-2025
Bekijk de presentaties van de deelnemende studenten hier.
Dien je duurzaamheidsvraagstuk in als afstudeeropdracht
Wil je ook samenwerken met getalenteerde afstudeerstudenten? Heb je een vraag over verspilling en hergebruik van medische hulpmiddelen en medicijnen? Doe mee aan het Thesis Lab Groene Zorg van aankomend jaar! Je kan je vraag voor 17 augustus 2025 indienen via deze link.
Meer informatie is hier te vinden.
